• info@vse.nl
  • Opaalstraat 10, 2872 ZR Schoonhoven
 Voor u gelezen: Hoe algoritmes ons dagelijks leven sturen

Voor u gelezen: Hoe algoritmes ons dagelijks leven sturen

Sinds de uitvinding van de klok heeft de mens werktijden waaraan hij zich moet houden. Dat is nog wel te doen. Maar de algoritmes op smartphones en sociale media gaan heel wat verder dan de neurotische chef en de prikklok.

Mediawetenschapper Evelyn Wan MA laat in haar proefschrift met behulp van historische en hedendaagse voorbeelden de vormen van macht en uitbuiting zien die vandaag de dag in het tijdperk van algoritmen zichtbaar worden. Zij promoveerde recent op de vraag hoe die algoritmes ons dagelijks leven sturen.

Dat sturen kan helpen. Tijdens het schrijven van haar proefschrift heeft Wan het stimulerende effect van techno leren waarderen. Ironisch, want de elektronische beat in de technomuziek illustreert precies wat Wan de laatste jaren onderzocht aan de Universiteit Utrecht. Niet die muzieksoort zelf, maar wel de regelmaat van de klok (of beat, in dit geval) doet iets met de werkethiek. Door die beat kreeg ze haar ruim driehonderd pagina’s tellende boekwerk een stuk sneller af. Tot zover geen problemen.

Toch luidt ze de digitale noodklok. ‘De klok’ gaf de industriële revolutie een enorme duw in de rug, de efficiëntie schoot omhoog. Maar wel met overwerkte en tot het randje gedreven fabrieksarbeiders als gevolg. Door een uur af te bakenen, ontstaan daarnaast ook automatisch verschillende groepen mensen: zij die veel dozen per uur kunnen verpakken en zij die nu eenmaal wat langzamer zijn. De klok geeft de arbeiders ineens een rugnummer waarop hun kwaliteit geschreven staat.

“Hedendaagse apps en computerprogramma’s trekken de lijn van dat disciplinerende systeem door”, zegt Wan. Een klok geeft het heden weer, algoritmes juist de toekomst. Met statistiek uit het verleden – lichaams-, criminaliteits- of terreurgegevens bijvoorbeeld – doen ze een gooi naar wat de appgebruiker of overheidsdienst hierná mag verwachten. “En die gebruiker moet zich daar dan ook ineens naar gedragen”, zegt Wan. Hij is niet alleen slaaf van het heden, zoals de fabrieksarbeiders van weleer, maar ook van de toekomst.

Een voorbeeld van die toekomst is de 23-jarige Brit Adam Littler, die voor een BBC-documentaire uit 2013 undercover werkte in een magazijn van webshop Amazon. Littler kreeg een scanner in zijn hand gedrukt die precies bijhield hoe snel hij door de gangen van het magazijn bewoog.

Per werkdag rende hij zo’n zeventien kilometer heen en weer. Als het algoritme in zijn scanner berekende dat hij op deze snelheid zijn quotum niet ging halen, kreeg de baas een melding. Littler hoorde al snel dat hij vooral aan het eind van zo’n dag rondrennen wat begon in te kakken. En dat er in die laatste uren toch echt een tandje bij moest.

De uitgebuite arbeiders uit de negentiende eeuw hadden wel iets voor op hedendaagse ‘slaven’ zoals Litter. Zij hadden de hersencapaciteit om de klok te bevatten. Die gaat immers maar met één seconde per seconde vooruit, het ritme waarmee de mens in de wereld staat. Het dwingende systeem van nu, de apps en computers die ons zeggen wat te doen en wat te laten, werkt niet met tijd maar met berekeningen, en wel miljarden berekeningen per seconde. Kennis hierover is het krachtigste wapen om het juk van algoritmes te verwerpen, concludeert Evelyn Wan.

Kunst maakt digitaal bewust
Gelukkig is er kunst, om onze ogen te openen. Filmmuseum Eye in Amsterdam hield eind vorig jaar een tentoonstelling van Ryodi Ikeda, een Japanse muzikant en kunstenaar die de digitale wereld van cijfers en berekeningen visualiseert. https://www.eyefilm.nl/tentoonstelling/ryojiikeda

Dit soort kunst creëert bewustzijn. En áls er door dat bewustzijn iemand besluit minder gebruik te willen maken van smartphones en sociale media, dan zijn daar manieren voor. Dat gaat wel weer met apps op de telefoon, die vertellen niet te vaak op Facebook te zitten.

Lees verder op Trouw en UU.